Hệ thống chẩn đoán DC: 0-3
HỆ THỐNG CHẨN ĐOÁN DC: 0-3 LÀ GÌ?
BS. Phan Thiệu Xuân Giang
Hệ thống 0-3 đối với phân loại chẩn đoán các rối loạn sức khoẻ tâm thần và rối loạn về phát triển của trẻ nhũ nhi và trẻ nhỏ (Diagnostic Classification of Mental Health and Developmental Disorders of Infancy and Early Childhood) ra đời nhằm khuyến khích những nhà lâm sàng hiểu được sự phong phú và tính phức tạp của quá trình phát triển trong những nam đầu đời. Hệ thống này ra đời vào năm 1994, thuộc trung tâm quốc gia dành cho trẻ nhũ nhi, trẻ biết đi và gia đình của Hoa Kỳ ( National Center for Infants, Todlers and Families) , hệ thống này thiết kế nhằm giúp đỡ các nhà lâm sàng:
-Ghi nhận được những khác biệt về cá thể trong những cách thức mà trẻ nhũ nhi và trẻ nhỏ xử lý cảm giác, tổ chức kinh nghiệm, và thực hiện hành động
-Quan sát và hiểu được tương tác của trẻ với người chăm sóc quan trọng
- Khám phá được ảnh hưởng của gia đình , văn hoá và cộng đồng trên sự phát triển của trẻ
-Ghi nhận được chất lượng của những quá trình đáp ứng của trẻ cũng như là các thách thức về phát triển mà trẻ cần phải đối mặt.
Hệ thống chẩn đoán 0-3 quan niệm rằng quá trình chẩn đoán là một quá trình liên tục, cho phép hiểu biết ở những mức độ sâu sắc hơn và bổ sung cho những tóm tắt chẩn đoán khi nhà lâm sàng tăng thêm ý thức đầy đủ hơn về trẻ và gia đình. Một nhà chuyên môn có kinh nghiệm trong lãnh vực làm việc với trẻ nhỏ và gia đình trong bất kỳ lãnh vực nào đều sẽ nhận ra sự khôn ngoan của tiếp cận này. Bởi vì tính phức tạp, thay đổi nhanh chóng và liên tục là điểm thiết yếu của giai đoạn phát triển sớm, do đó những quyết định đánh giá vội vã hay cách tiếp cận giảm nhẹ quá mức đối với can thiệp thường có vẻ như không đủ và cũng có thể gây nguy hiểm. Không may mắn cho chúng ta, những người làm lâm sàng phải chịu nhiều áp lực vì công việc hằng ngày, nên chúng ta thường có chẩn đoán quá nhanh chóng và thường dựa trên nền tảng thông tin không đầy đủ.
Những áp lực đến từ nhiều phía như thiếu vắng thông tin về sự phát triển của trẻ trong khi khám và đánh giá trẻ và gia đình do không đủ thời gian để thu thập thông tin, do số lượng bệnh nhân quá nhiều, áp lực cũng đến từ việc nhà lâm sàng được đào tạo theo khuynh hướng chỉ nhìn xem triệu chứng hiện tại hoặc những yếu tố chỉ dẫn về sinh học trong chẩn đoán các rối loạn sức khoẻ tâm thần và rối loạn phát triển ở trẻ nhỏ. Hệ thống 0-3 cho thấy rằng nếu bỏ qua toàn bộ các mối quan hệ của trẻ, kiểu gia đình, và những động lực tương tác phức tạp với những người quan trọng trong đời sống của trẻ trong suốt quá trình đánh giá thì có nguy cơ đưa đến chẩn đoán sai lầm cùng với những hậu quả làm phải trả giá cho việc thay đổi cả cuộc sống của trẻ. Ngược lại một lượng giá cẩn thận dựa trên một liên minh vững chắc với cha mẹ và những người chăm sóc quan trọng khác sẽ không chỉ giúp hoạch định điều trị thích hợp mà trong một số trường hợp còn có thể chỉ ra những thay đổi trong môi trường chăm sóc đủ để giữ được sự phát triển của trẻ tốt với chỉ có can thiệp tối thiểu từ nhà chuyên môn. ( Stanley I. Greenspan, MD)
Hệ thống phân loại chẩn đoán 0-3 được tổ chức theo 3 nguyên lý chính:
- Nguyên lý đầu tiên là chức năng tâm lý của trẻ triển nở trong bối cảnh các mối quan hệ của trẻ. Cảm nhận về bản ngã của trẻ và về vị trí của trẻ trong thế giới trẻ sống được gọt giũa ở mức rất cơ bản bởi những tương tác với người chăm sóc có vai trò chính đối với trẻ.
-Nguyên lý thứ hai là sự khác biệt về cá thể trong tính khí và những điểm mạnh về thể chất cũng như những yếu tố nhạy cảm, dễ bị bệnh lý đóng một vai trò chính yếu trong việc trẻ trải nghiệm và xử lý như thế nào đối với những gì xảy ra với chúng, và phải luông nhớ điều này trong khi đánh chứ năng của trẻ.
Cùng lúc đó, đáp ứng của người chăm sóc đối với những đặc điểm cá thể của trẻ , sự đón nhận của người chăm sóc, kỹ năng chăm sóc trong khi đáp ứng với những khó khăn có thể giúp điều chỉnh, ngay cả có thể giúp chuyển đổi những thách thức hay những yếu tố nguy cơ sớm vì vậy họ không làm tổn hại đến quá trình phát triển của trẻ. Những quá trình tương tác qua lại mà ở đó trẻ và người chăm sóc giao tiếp, giúp đỡ nhau là nền tảng trong khái niệm của tiếp cận trong 0-3 nhắm hướng đến đánh giá và điều trị.
-Nguyên lý thứ ba là tầm quan trọng của bối cảnh văn hoá gia đình trong việc hiểu biết chức năng và quá trình phát triển của trẻ.
Hệ thống phân loại chẩn đoán 0-3 nhằm bổ sung cho hệ thống chẩn đoán DSM những thiếu sót trong chẩn đoán dành cho trẻ ở độ tuổi từ 0-3. Hệ thống này cũng có 5 trục:
-Trục I: Các chẩn đoán chính ví dụ như : rối loạn stress sang chấn ( Traumatic Stress Disorder) ( không phải Post Traumatic Stress Disorder), Rối loạn điều hoà cảm giác ( Regulatory disorders), rối loạn điều chỉnh ( Adjusment disorder), rối loạn cảm xúc ( Disorder of Affect)
-Trục II: Phân loại rối loạn quan hệ: Trong trục này chia làm nhiều loại nhỏ, ví dụ: mối quan hệ liên quan quá mức(cha mẹ kiểm soát quá mức, cha mẹ có những đòi hỏi không phù hợp với mức phát triển của trẻ) , mối quan hệ không có liên quan( cha mẹ không nhạy bén, cha mẹ phớt lờ, không biết cách dỗ dành trẻ, cha mẹ không biết tương tác phù hợp với trẻ…) , mối quan hệ căng thẳng, lo âu ( Cha mẹ quá nhạy cảm và bảo vệ trẻ quá mức, bị bối rối hay căng thẳng khi chăm sóc trẻ, có những tương tác về cảm xúc hay lời nói tiêu cực, trẻ rất vâng lời hay trẻ lo lắng), mối quan hệ giận dữ, thù hằn ( cha mẹ không nhạy bén với những gợi ý cảm xúc ở trẻ, chăm sóc trẻ một cách cọc cằn, thô lỗ, trẻ có biểu hiện sợ hãi, lo âu, ức chế, bốc đồng, gây hấn, trẻ chống đối….)
Trục III: Các tình trạng, các rối loạn về phát triển về y khoa: Trục này bao gồm các chẩn đoán trong ICD 10 và DSM-IV và DSM-PC
Trục IV: Các yếu tố stress tâm lý xã hội: Ví dụ như các bệnh lý, cha mẹ bị bệnh, nghèo, bạo lực trong môi trường
Trục V:Mức phát triển cảm xúc chức năng ( Functional Emotional Developmental Level): Trục này nhấn mạnh đến cách thức trẻ tổ chức các kinh nghiệm cảm xúc, tương tác, giao tiếp, nhận thức, vận động và cảm giác. Có 7 mức độ phát triển. Mỗi mức được đặc trưng bởi quá trình hay khả năng chính yếu. Độ tuổi cho mỗi mức cũng được chỉ ra.