Phương pháp trị liệu Floortime

 FLOORTIME

                                                                  BS.Phan Thiệu Xuân Giang

FLOORTIME I:           CHÚ Ý, TƯƠNG TÁC VÀ MẬT THIẾT

GIÚP TRẺ TRỞ NÊN QUAN TÂM ĐẾN THẾ GIỚI VÀ LIÊN KẾT VỚI CON NGƯỜI

 Tân, bé trai 2 tuổi rưỡi, trẻ ít có tiếp xúc mắt với cha mẹ và hay quay mặt đi khi cha mẹ cố chơi với trẻ. Giữ được sự chú ý của trẻ là điều không phải dễ. Bố của Tân cố gắng chơi trò chơi với Tân. Khi Tân đẩy chiếc xe tới và lui trên sàn nhà, bố Tân thử đặt tay trên chiếc xe hơi, Tân liền la lớn lên và giữ chặt lấy chiếc xe. Không e ngại, bố Tân lấy một chiếc xe khác và cố đâm vào chiếc xe của Tân. Tân quay lưng lại và tiếp tục chơi một mình. Cách thức mở đầu có tính xâm lấn nhiều hơn vẫn không mang lại hiệu quả. Bố Tân phải tìm ra một cách nhằm tương tác với sự chuyển động lập đi lập lại mà không cố nhằm làm chủ hay thay đổi nó. Bố Tân nghĩ ngợi trong giây lát rồi đặt bàn tay xuống dưới sàn nhà trên đường đi của xe.

Tân lái xe lên trên tay của bố , dừng lại một chút như thể quyết định phải làm gì, rồi Tân lái xe lên trên tay.Tân không nhìn bố khi Tân làm điều đó nhưng bằng cách không tránh né giao tiếp, Tân có tương tác ngầm. Bố bỏ tay ra khỏi chỗ cũ, trên đường xe trở lại, Tân lại đẩy xe lên tay bố. Tương tác thứ hai xảy ra. Cả hai giữ mức độ tương tác thấp như vậy trong khoảng 5 đến 6 lần . Sau đó bố Tân để chặn tay trên sàn nhà tạo thành một hàng rào ngăn chiếc xe lại, lần này Tân cho xe chạy lên tay bố, đâm vào tay bố và cười lớn. Bố Tân nhăn mặt. Đây là lần đầu tiên trong buổi trị liệu và là một trong ít lần trong năm Tân thừa nhận sự hiện diện của bố . Qua những tuần lễ kế tiếp Tân và bố phát triển những trò chơi khác với xe hơi.Bố Tân đã thấy được cách tương tác với hành động của Tân, tạo ra những vấn đề để Tân giải quyết, thay vì cố gắng làm thay đổi Tân. Trò chơi của hai bố con thường có kèm theo tiếng cười và có một chút tiếp xúc mắt. Sau vài tuần, Tân bắt đầu mang xe lại chỗ bố và mời gọi bố cùng chơi với Tân. Lần đầu tiên, bố Tân cảm thấy rằng cả bố lẫn con đang trên con đường xây dựng mối quan hệ với nhau.

TÌM KIẾM NIỀM VUI THÍCH QUA LẠI:

Nếu trẻ đi lại không có mục đích trong phòng, sờ vào mọi thứ, giữ một đồ vật cho đến khi trẻ phát hiện ra vật khác mà trẻ thích hơn, rồi quẳng vật cũ đi. Làm thế nào để bạn có thể thu hút, giữ được sự chú ý của trẻ. Cách thức để thực hiện điều đó là tham gia với trẻ trong vô số những điều làm trẻ thích thú. Cho trẻ hoặc chú ý đến những điều thu hút trẻ. Thu thập những vật mà trẻ để rớt xuống và để chúng vào trong một cái giỏ. Nếu bạn có thể chia sẻ được những niềm vui nho nhỏ này với trẻ, bạn sẽ xây dựng được một nền tảng cơ bản cho sự tương tác. Mục tiêu đầu tiên của bạn không phải là ép buộc tương tác. Đó chỉ là nối kết, chia sẻ niềm vui về việc cùng làm một điều gì đó với nhau, trải nghiệm niềm vui thích qua lại. Lúc đầu, sự chia sẻ này có thể chỉ kéo dài khoảng 2 giây, từ từ có thể kéo dài 10 giây, và có thể kéo dài lâu hơn. Nhưng vào lúc ban đầu, chỉ cố gắng thiết lập một cảm nhận về niềm vui thích qua lại.

ĐÁP ỨNG VỚI TÂM TRẠNG CỦA TRẺ:

Trước khi bạn bắt đầu tìm kiếm cách thức để tương tác với trẻ, ghi nhận tâm trạng của trẻ. Nếu trẻ ở trạng thái dễ bị kích thích hoặc quá kích thích, buồn ngủ hoặc rút lui, lúc này có thể rất khó tương tác với trẻ.  Mục tiêu đầu tiên của bạn là nên giữ trẻ ở trong tình trạng tỉnh táo ổn định. Nếu trẻ quá kích thích, hãy xoa dịu trẻ. Trẻ có đặc biệt thích thú một số cảm giác như sờ hoặc giữ một đồ vật  hay  thích một bài hát nào đó, hoặc một cung giọng và nhịp điệu trong giọng nói của bạn? Trẻ có thích một kiểu vận động nào đó không?  Ví dụ như thích đong đưa , lắc lư. Trẻ có ổn định hơn khi trẻ ở trong phòng nửa tối nửa sáng hay phòng sáng hơn?

Nếu trẻ buồn ngủ hoặc rút lui, bạn sẽ làm trẻ tỉnh táo hơn, một lần nữa, thu hút các giác quan  mà bạn biết rằng trẻ thích và làm cho trẻ tỉnh táo hơn. Khi bạn hát một bài hát nào đó? Khi bạn di chuyển nhanh hay theo cách ngộ nghĩnh? Khi bạn đưa mặt bạn vào sát trẻ hay khi bạn đặt mũ lên đầu bạn? Có kiểu chuyển động nào làm trẻ tỉnh táo hơn? Ví dụ như lắc lư, đong đưa, nhảy hay lăn người qua lại?

Hãy nghĩ về các đặc điểm cảm giác vận động của trẻ và nghĩ về hoạt động nào mà trẻ dễ chịu hoặc làm trẻ tỉnh táo và sử dụng những hoạt động này để lôi kéo trẻ vào trạng thái tỉnh táo ổn định.

GIỮ ĐƯỢC SỰ CHÚ Ý CỦA TRẺ QUA CÁC GIÁC QUAN CỦA TRẺ:

Khi đã sử dụng được những cảm giác và vận động mà trẻ ưa thích để làm trẻ ổn định hay kích thích trẻ, tiếp tục sử dụng chúng để tương tác với trẻ. Mặc dầu  mỗi phương thức cảm giác được mô tả một cách riêng lẻ ở đây nhưng hãy nhớ rằng thông tin được thu nhận một cách đồng thời, vì thế trẻ có thể nhìn, nghe và di chuyển tất cả trong cùng một thời gian.

Âm thanh: Cho trẻ âm thanh mà trẻ thích nhất

-Trẻ có chú ý đến tiếng ồn có giọng cao hơn những âm thanh có giọng thấp hay không? Hãy nói chuyện với trẻ bằng giọng cao đó để thu hút sự chú ý của trẻ.

-Trẻ có thích những âm thanh, tiếng ồn thấp?  Hạ thấp giọng của bạn xuống khi bạn thầm thì với trẻ. Nói một cách chậm rãi, mô tả hành động của trẻ bằng âm thanh.

-Trẻ có đáp ứng một cách tích cực với những tiếng ồn rung, như là âm thanh của máy sấy?  Hãy để trẻ gần với âm thanh đó. Nếu âm thanh đó làm trẻ ổn định, trẻ sẽ  sẵn sàng chú ý đến bạn nhiều hơn.

Sử dụng các vật mà tạo ra âm thanh trẻ thích nhằm giúp trẻ tương tác. Cười và gọi tên trẻ, chơi bóng với trẻ.

Sử dụng các cử chỉ kèm theo âm thanh càng nhiều nếu có thể- những nhóm từ như “ uh-oh!” hay “oh, không”… Hiệu ứng phóng đại này sẽ thu hút sự chú ý của trẻ  và cho trẻ cơ hội  để nhận ra vấn đề là gì.

Cảm giác xúc giác:

Những loại xúc giác nào trẻ thích sờ hay thích được sờ? Sử dụng những chất liệu này nhằm thu hút sự chú ý của trẻ đối với bạn.

-Trẻ có thích cảm giác áp lực chặt đè lên da trẻ ?Hãy nằm kế trẻ trên sàn nhà, mặt của bạn gần mặt trẻ và dùng tay đè chặt lên người trẻ

-Trẻ có thích cảm giác mềm mại trơn tru? Hãy cho trẻ bột nặn để trẻ có thể nặn những gì trẻ thích

-Trẻ có thích xới tay vào trong thùng đậu hay gạo?Cho trẻ chơi với hộp cát và đồ chơi.

Nhiều trẻ thích chơi với thức ăn- không phải chúng gây khó chịu cho cha mẹ mà bởi vì hoạt động này tạo cho trẻ có cảm giác thích thú. Thay vì xem việc chơi với thức ăn là điều gây bừa bãi thì hãy xem nó như một cơ hội để tương tác với trẻ. Cũng đặt tay của bạn vào đó, cũng lấy thức ăn cùng với trẻ. Nếu trẻ ném thức ăn xuống sàn, hãy chuẩn bị một cái tô để chứa nó. Đừng ngạc nhiên nếu trẻ có ý muốn tránh né cái tô.Khi trẻ dễ chịu, dễ liên hệ và giao tiếp, sẽ có đủ thời gian để dạy trẻ gọn gàng ngăn nắp.

Ở thời điểm này bạn muốn thực hiện bất kỳ điều gì mà bạn có thể giúp trẻ thích thú với sự hiện diện của bạn.

Thị giác:

Loại kinh nghiệm thị giác nào thu hút trẻ và cho trẻ niềm vui thích?

-Trẻ có thích gam màu sáng không? Khi bạn nhìn thấy trẻ liếc mắt vào vật gì sáng, hãy

để một chiếc mũ có màu hay chiếc khăn màu lên đầu bạn và đứng giữa trẻ và vật trẻ muốn nhìn. Sử dụng màu trẻ thích nhìn để thu hút sự chú ý của trẻ đối với bạn.

-Trẻ có thích các vật thể sống động như xe ô tô, xe lửa điện hay chong chóng? Lần tới khi trẻ liếc mắt nhìn chiếc xe, hãy chơi trốn tìm bằng cách nấp sau chiếc xe, gọi tên trẻ rồi di chuyển tới lui. Nếu trẻ thích chong chóng hãy để nó gần mặt bạn, thổi và gọi tên trẻ khi bạn làm như vậy. Dùng những vật sống động mà trẻ ưa thích để thu hút sự chú ý của trẻ đến bạn.

-Lấy 2 đèn chớp , để phòng trẻ tối một chút rồi đưa đèn vào, dùng đèn này đuổi theo đèn kia, hay xếp đèn xung quanh vật nào đó.

Mùi và vị:

Nếu bạn biết trẻ đặc biệt thích một vài loại thức ăn nào đó, hãy cùng ăn thức ăn này với trẻ. Ăn cùng một tô. Dùng tay để lấy thức ăn. Nếu trẻ cố dừng bạn lại hay kéo tô thức ăn về phía trẻ, cho trẻ thêm thức ăn chỉ khi trẻ nghi ngờ việc chia sẻ này không mang lại niềm vui. Trong khi trẻ ăn, gợi ý cho trẻ bằng giọng nói của bạn hay bằng hành động, giữ được sự chú ý của trẻ càng lâu càng tốt. Thầm thì với trẻ, cười với trẻ, làm khuôn mặt ngộ nghĩnh, vui vẻ với trẻ. Nhẹ nhàng tạo ra một hình ảnh chính bạn mà trẻ yêu thích cùng với thức ăn của trẻ.

Trải nghiệm vận động:

Nhiều trẻ vận động theo những cách thức không có mục đích, ví dụ như vẫy tay, nhảy, xoay người, hành động không có đích…Mặc dầu bạn có thể quan tâm về những hành vi này nhưng điều quan trọng là phải xem nó như cơ hội khác để tương tác với trẻ. Nếu một vài vận động làm cho trẻ thích thú, cố gắng tìm kiếm những cách thức để tham gia với trẻ trong những vận động này. Khi bạn thực hiện điều này, bạn ở trong một vị thế tốt hơn đi từ việc lập đi lập lại cho đến việc tương tác bằng cách tạo cho những hành động này những ý nghĩa mới.

-Nếu trẻ vẫy tay, bạn cũng vẫy tay và giả bộ như đang bay.Nếu trẻ không chú ý, hãy vẫy tay gần trẻ hơn. Có lẽ nên sờ vào trẻ một cách nhẹ nhàng khi bạn làm như vậy. Nếu cần thiết, bạn có thể đưa tay choàng lấy trẻ, trẻ có thể chống lại hoặc chạy khỏi hoặc trẻ có thể mỉm cười hay cười khúc khích. Trong mọi hình thức trên, trẻ đang tương tác với bạn đấy!

-Nếu trẻ xoay vòng vòng, nắm tay trẻ và hát bài hát “ nắm tay nhau thành vòng tròn” thay đổi tốc độ cho đến khi cả bạn và trẻ đều té ngửa ra. Trẻ sẽ biết ghi nhận bài hát và hành động sau một thời gian và sẽ cùng tham gia với bạn.

-Nếu trẻ đong đưa tới lui, ngồi đối diện với trẻ và cùng đong đưa với trẻ. Nếu trẻ không chú ý, đong đưa gần hơn.  Thay đổi nhịp điệu nhanh chậm và quan sát xem trẻ thích thú như thế nào?

-Nếu trẻ nằm trên sàn nhà, cùng nằm với trẻ và nói: À, con mệt hả? Để ba ( mẹ) nằm với con và bạn nằm đè lên trẻ. Trẻ có thể đẩy bạn ra hay mỉm cười và thích thú cảm giác được đè mạnh như thế. Hoặc tắt đèn đi, đưa cho trẻ tấm chăn và gối rồi hát một lời ru nào đó. Trẻ sẽ ghi nhận được thói quen này và tự hỏi điều gì sẽ xảy ra. Nếu trẻ ngồi dậy, bạn nói “ chào buổi sáng” và mở đèn sáng lên.

Đây là một số cách nhằm tạo thuận lợi cho những cách thức trẻ ưa thích chuyển động nhằm tương tác với trẻ và chia sẻ với trẻ niềm vui thích:

Trẻ có cho bạn thấy là trẻ muốn nhảy? Cúi xuống phía trước trẻ khi trẻ nhảy nhằm mỗi khi trẻ đáp xuống vui vẻ trẻ nhìn thấy mặt của bạn, mỉm cười và gọi tên trẻ, hay sử dụng những tín hiệu thị giác hay tín hiệu báo trước để thu hút sự chú ý của trẻ đối với bạn.

-Trẻ có biểu hiện cho bạn thấy rằng trẻ muốn đánh đu bằng cách chỉ vào chiếc xích đu ở công viên hay ngoài sân? Hãy đẩy trẻ từ phía trước, không phải là phía sau nhằm thiết lập giao tiếp mắt khi trẻ đánh đu. Lại lần nữa, gọi tên trẻ, vỗ tay, hát , thu hút những ưa thích về  thị giác và thính giác của trẻ nhằm làm cho sự tiếp xúc của bạn trở thành vui thích hơn. Đôi khi đẩy trẻ một cái xem trẻ có phản ứng thế nào. Trẻ có biểu lộ thích thú khi bạn đưa trẻ lên xuống trong không khí?  Hãy lập lại và lập lại. Nhìn xem trẻ có nhìn bạn nhiều hơn hay không? . Làm điều đó nhiều lần nếu bạn có thể cho đến khi trẻ có biểu hiện muốn nghỉ giải lao.

Sử dụng niềm vui thích của trẻ trong một vận động nhằm tạo ra một thời điểm mà trẻ thích thú bạn. Đừng bao giờ cắt ngang tương tác của trẻ mà trẻ muốn tiếp tục, nhưng hãy thêm vào và làm cho chúng phong phú hơn. Làm như thế sẽ thách đố trẻ thực hiện nhiều đáp ứng hơn. Nếu trẻ thích chơi đấu kiếm, hãy di chuyển thanh kiếm theo vị trí không mong đợi trước, giữ nó phía sau hay đặt nó xuống đất. Điều này có thể khơi nguồn cho trẻ giao tiếp. “ Không, dừng lại! hãy đánh tiếp ngay đi” khi trẻ đặt kiếm vào tay bạn lại ( Còn tiếp)